Blog

Terrorismegevolgbestrijding is de nieuwe loot aan de brandweerstam

Gepubliceerd op: 22 oktober 2016

Geschreven door Ed Oomes Tekeningen Wendy Kiel

De afgelopen maanden is er op diverse plekken in Nederland hard gewerkt aan initiatieven op het gebied van terrorismegevolgbestrijding (TGB) bij de brandweer. En dat is een goede zaak, want TGB is there to stay, zo is mijn mening inmiddels. Ik geloof nooit dat de huidige terroristische dreiging op korte termijn zal afnemen. Maar mocht dat wel zo zijn, dan is de verwachting dat er ergens anders wel weer een nieuwe dreiging vandaan komt. Zo bezien is het dus een naïeve gedachte geweest dat er na de val van de Muur alleen nog maar een pad naar vrede zou voeren. De geschiedenis leert immers dat er altijd mensen blijven die ook in het Westen bereid zijn tot het plegen van aanslagen.

Een verstandige samenleving bereidt zich daar op voor, niet alleen met het contra-terrorisme uit de blauwe en groene kolommen, maar ook met het aanpassen van de taakstelling van de brandweer en de geneeskundige hulpverlening. De stelling dat een terroristische aanslag hetzelfde vraagt als ‘normaal’ grootschalig optreden is dus gewoon niet waar en zelfs kortzichtig te noemen. Kijk maar eens naar dit filmpje over een Franse brandweereenheid die toevallig gefilmd werd tijdens de aanslagen in Parijs. Hoe gewoon is dat? Welk aflegsysteem zal hier op passen? Wat kan je als brandweer doen bij een shooting en hoe zet je je mensen veilig in?

Dat zijn vragen waar je vooraf over nagedacht moet hebben. De complexiteit van aanslagen is veel te groot en te afwijkend van de standaards, om er pas ter plekke over na te gaan denken hoe je het eens zal aanpakken. Ik beschrijf hier daarom een paar aandachtspunten, ter overdenking en niet uitputtend, die van belang zijn bij de invulling van TGB.

• De eerste gaat over het conceptueel model achter de basisorganisatie. Vanouds is de brandweer georganiseerd op het bemensen van pompen en straalpijpen. De bezetting van een voertuig is daarbij het organiserend principe. Zes man, roept men dan al gauw in koor, maar ik zou zeggen 4 + 1 + 1. Vier brandwachten, met een pompbediener en een bevelvoerder. Bij TGB heb je echter in eerste instantie vaak geen pomp nodig, noch straalpijpen. Wat ga je dan doen met die 6 personen? Welke taak hebben ze? En hoe verhoudt zich dat tot alle andere zespersoons eenheden, hoe schaal je op, hoe kwalificeer je een aanslag? Aanslag Middel, Aanslag Zeer Groot? Komt er dan een peloton? Of pas je swarming toe? En waar swarm je dan heen? Met welk doel?
• Dat raakt gelijk het tweede punt. De brandweer is gewend om te denken in bron- en effectgebied. Maar bij TGB zijn bron en effect zeer diffuus en lopen in elkaar over. Bovendien zijn er vaak meerdere bronnen, die zich ook nog eens kunnen verplaatsen en op onverwachte momenten op andere plekken weer tevoorschijn komen. “Mensen, uitbreiding voorkomen en niet voorbij de vuurhaard” klinkt dan opeens als een heel bijzonder inzetbevel. Maar welke bevelvoering ga je dan wel doen? Welke doelen ga je stellen, wanneer ben je succesvol met je inzet?
• Communicatie is bij ‘normaal’ grootschalig optreden vaak al een moeilijk punt, bij aanslagen is dat meestal nog problematischer. Zowel Brussel als Parijs laten zien dat de communicatiesystemen overbelast raken en daardoor niet of zeer slecht functioneren. De gesprekspiek die een aanslag oplevert is enorm en velt mogelijk de verbindingslijnen. Hoe ga je gecoördineerd optreden als er geen coördinatie kan plaatsvinden? Zijn er back up systemen? Hoe regel je het informatiemanagement?

• Brandweerwerk, levensreddende handelingen en normale incidentbestrijding zijn soms al heel stressvol, tijdens een aanslag neemt die stress nog eens een paar factoren toe. Je bent als hulpverlener zelf doelwit, de onzekerheid over het verloop is groot en de verwondingen van slachtoffers zijn vaak afgrijselijk. Je bent eigenlijk in oorlogsgebied. Hoe ga je daar mee om?
• De zichtbaarheid van aanslagen is enorm, dat is namelijk precies waar het de terroristen om te doen is. Dat betekent veel aandacht van de pers, veel social media verkeer, veel meldingen naar 112 en andere alarmnummers, veel verkeersopstoppingen, veel hulpverleningsvoertuigen die overal in de weg staan, veel helikopters in de lucht, kortom veel van alles. Niets gewoon aan.
• Welke extra hulp- en beschermingsmiddelen moet je als brandweer tijdens een aanslag hebben? Tourniqets? Kogelvrij vest? Sleepbrancards? Bombshields? Satelliet telefoon?
• Hoe lang zijn eenheden inzetbaar? Hoe veel slachtoffers kun je verbinden en veilig stellen per persoon? Hoe ga je debriefen? Welke opvang is noodzakelijk, zowel voor hupverleners als de familie van hulpverleners? Hoe informeer je die tijdens de inzet?

Ik zei al, ik heb niet de intentie een complete aandachtspuntenlijst af te leveren. Het is mij er vooral om te doen dat de brandweer TGB niet alleen als probleem ziet, maar ook als kans. Zo’n structureel andere extra taak is een mooi vehikel om over het brandweerwerk te praten met elkaar. En ik ben er van overtuigd dat de implementatie van TGB leidt tot meer veerkracht, zowel bij de brandweer als in de samenleving. Hoe weerbaarder we zijn tegen aanslagen, hoe beter het is.

De verdere uitwerking en implementatie van TGB is daardoor eigenlijk een stap in de modernisering van de brandweer. Het loslaten van autospuiten en pelotons als organiserend kader roept de vraag op hoe je op een andere manier eenheden samen stelt en aanstuurt. Daaruit volgt dan direct de discussie of die nieuwe organisatiewijze niet ook effecten heeft op de traditionele manier van inzetten. En hoe ga je daar dan mee om? Volgens mij zijn dergelijke overwegingen onmisbaar in de strategische koersen die uitgezet worden onder noemers als Brandweer 2020 en Brandweer Overmorgen. Ik voorzie een paar heel interessante discussies en denk dat TGB een nieuwe tak aan de brandweerstam is, die heel bloeiend kan worden maar dan wel zonder bloemen.